نوبرانه‌های پر خاصیت در پایتخت عناب ایران

خراسان جنوبی رتبه اول سطح زیرکشت و تولید عناب در کشور را به خود اختصاص داده و این روزها برداشت عناب تازه با خواص مختلف از باغ‌های این استان آغاز شده که افزایش ۱۰ درصدی برداشت آن نوید سالی پر محصول است.

خراسان جنوبی که سومین استان پهناور کشور به شمار می‌رود، رتبه اول تولید عناب و زرشک همچنین رتبه دوم تولید زعفران را در کشور دارد و این سه محصول به عنوان محصولات راهبردی استان محسوب می‌شوند که نقش بسزایی در اقتصاد منطقه داشته‌اند.

اواسط تابستان که فرا می‌رسد فصل برداشت عناب در اکثر شهرها و روستاهای خراسان جنوبی آغاز می‌شود؛ محصولی کم‌آب‌بر است که با آب و هوای خشک منطقه خو گرفته و گفته می‌شود نخستین بار در منطقه‌ای به نام هردنگ در جنوب بیرجند کشت شد اما برخی شواهد حاکی است که در دوره هخامنشی بیش از ۲ یا سه هزار سال قبل عناب کشت شده است.

میوه عناب به همراه زرشک و زعفران از محصولات شاخص استان خراسان جنوبی بوده که با آب و هوای منطقه همچنین روستاهای اطراف سازگار است به طوری که مردم در اغلب خانه‌ها درخت عناب می‌کارند و در روستاهای اطراف به ویژه روستاهای شهرستان‌های بیرجند، خوسف، سربیشه و درمیان درخت‌های عناب فراوانی وجود دارد.

تکان دادن و جمع‌آوری محصول عناب در بیشتر روستاهای خراسان جنوبی با آیین خاصی انجام می‌شود، از همین رو مراسم “عناب تکانی” در چند سال گذشته در فهرست میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) کشور ثبت شد.

در حال حاضر پنج هزار و ۵۷۶ هکتار از اراضی کشاورزی استان زیر کشت عناب است و با توجه به نهادینه شدن دانش بومی و استفاده بسیار کم از سموم و کودهای شیمیایی، محصولی سالم و ارگانیک تولید می‌شود که خواص دارویی متعدد دارد.

مرغوبیت عناب خراسان جنوبی چنان است که ۲ رقم عناب سیوجان و ماژان ثبت ملی شده و مشهور است.

فصل برداشت عناب از اواسط مرداد به‌ صورت تازه خوری در شهرهای گرمسیر آغاز می‌شود و در روستاهای کوهستانی به علت آب‌ و هوای سرد به‌ طور معمول اوایل مهر آغاز برداشت محصول است.

عناب به صورت تازه و خشک شده، میوه و خشکبار همچنین به عنوان گیاه دارویی قابلیت مصرف دارد و اندام‌های مختلف عناب نظیر ریشه، پوست، شاخه، برگ و میوه به عنوان یک گیاه دارویی ارزشمند در طب گیاهی ایران و دیگر کشورها بهره‌برداری دارویی شده است.

افزایش ۱۰ درصدی محصول در سال جاری

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی درباره وضعیت کشت و برداشت این محصول گفت: خراسان جنوبی با تولید ۹۷ درصد عناب ایران، قطب تولید این محصول در کشور است و ۷۰ درصد عناب تولیدی به خارج استان صادر می‌شود.

مهدی جعفری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: برداشت عناب از باغ‌های استان در سال زراعی جاری آغاز شد و پیش‌بینی می‌شود امسال هشت هزار و ۴۰۰ تن محصول خشک برداشت شود که نسبت به سال گذشته رشد ۱۰ درصدی دارد.

وی سطح زیرکشت عناب در خراسان جنوبی را پنج هزار و ۵۷۶ هکتار اعلام کرد و گفت: تولید این محصول طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته و سطح زیرکشت در سال جاری نسبت به سال گذشته ۱۰ درصد افزایش داشته است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه ۹ هزار و ۲۵۰ بهره‌بردار عناب در این استان فعالیت دارند گفت: برداشت عناب از اواسط مرداد آغاز می‌شود و تا اواخر شهریور ادامه دارد.

وی ادامه داد: سال گذشته هفت هزار و ۵۳۰ تن عناب از باغ‌های استان برداشت شد و ۲۵ تا ۳۰ درصد عناب به صورت تازه خوری مصرف می‌شود، بازاریابی این محصول به صورت تازه خوری، مورد استقبال زیادی قرار می‌گیرد چراکه از طعم و مزه مطلوبی برخوردار است.

جعفری گفت: چند سال اخیر در زمینه فرآوری این محصول پر خاصیت اقداماتی انجام شده و تولید حبه، دمنوش و شیره از جمله فرآورده‌هاست.

عناب چه خواصی دارد؟

اما مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی درباره خواص این میوه گفت: عناب به دلیل وجود مواد قندی به میزان ۳۶.۷۴ در عناب تازه و ۷۱.۷۷ درصد عناب خشک و نیز مواد پروتئینی و مواد لعابی فراوان از نظر غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد و به صورت تازه و خشک مصرف می‌شود.

محسن پویان یادآوری کرد که در طب سنتی ایران جوشانده عناب به تنهایی یا مخلوط با گیاهان دیگر استفاده می‌شود و عناب‌ به علت‌ داشتن لعاب‌ زیاد، سینه‌ را نرم‌ می‌کند، جوشانده عناب در آب یا شیر خاصیت ملین دارد و ترانزیت مواد اولیه در لوله گوارشی را تسهیل می‌کند.

وی با اشاره به اینکه مصرف عناب به دفع سموم بدن کمک می‌کند افزود: عناب سرشار از ویتامین c است و این میوه اثر و طعم داروهای محرک را کاهش می‌دهد، در مواد غذایی میوه‌ها و مواد خوراکی دیگر که احتمال ایجاد آلودگی با آفلاتوکسین وجود دارد، عناب می‌تواند نقش حفاظتی قوی را ایفا کند.

این پژوهشگر گیاهان دارویی گفت: میوه عناب از حدود ۲ هزار سال قبل در مصارف دارویی و تغذیه کاربرد داشته و در ایران نیز قبل و بعد از اسلام از عناب به وفور استفاده غذایی و دارویی شده است.

وی این را هم اضافه کرد که در طب اسلامی، میوه عناب جایگاه ویژه‌ای دارد و حضرت علی (ع) بر استفاده از عناب در از بین بردن تب تاکید کرده است.

همه اندام‌های عناب در حکم گیاه دارویی

پویان گفت: از اندام‌های مختلف عناب نظیر ریشه، پوست، شاخه، برگ و میوه آن به عنوان یک گیاه دارویی ارزشمند در طب گیاهی ایران و دیگر کشورها بهره‌برداری دارویی شده است، از ریشه عناب می‌توان برای ساخت فرآورده‌ای برای افزایش شیر استفاده کرد.

وی اظهار داشت: هسته عناب برای تسکین درد اثربخش است و از برگ عناب می‌توان در ساخت دارویی برای تقویت مو و ساخت دهان‌شویه برای جلوگیری از گلو درد استفاده کرد، میوه عناب تصفیه کننده خون و برای درمان سرفه و سرماخوردگی موثر است همچنین هسته عناب خاصیت آرام‌بخش دارد و این محصول مقوی عمومی بدن و معده است.

مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی گفت: خاصیت ضد قارچی برگ عناب در طب گیاهی و سنتی مطرح بوده و برای رفع تشنگی مفید است همچنین از برگ و میوه عناب برای درمان بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود.

وی افزود: عناب درد کلیه و کبد را تسکین می‌دهد، آب عناب خیس کرده یا دم کرده و مخلوط آن با عرق کاسنی برای ناراحتی‌های صفراوی و خونی موثر و مفید است همچنین جوشانده عناب، انجیر، خرما و موز دارویی مفید برای بیماری‌های سینه است که در طب سنتی از آن استفاده می‌شود.

پویان گفت: اگر عناب را کوبیده و در آب سرد خیس کنیم و صبح ناشتا خورده شود برای درمان کلسترول خون مفید است.

برداشت محصول با مراسم عناب تَه کنی

فصل برداشت عناب در خراسان جنوبی همراه با مراسم “عناب ته کنی” است که سنت دیرینه در این دیار محسوب می‌شود و مردم مانند گذشته کنار هم دور درختان عناب جمع می‌شوند و این محصول را برداشت می‌کنند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی درباره این سنت دیرینه گفت: عناب در فرهنگ خراسان جنوبی به عنوان آجیل همراه با دیگر میوه‌های خشک شده مانند توت خشک، برگه زردآلو، برگه هلو برای پذیرایی از مهمان استفاده می‌شود.

وحید به‌فرنژاد افزود: تکان دادن شاخه‌های درختان و جمع آوری عناب در اغلب روستاهای استان با آیین و مراسم خاصی انجام می‌شود.

وی بیان کرد: یک نفر برای تکان دادن از طرف اهالی مشخص شده و مراسم با اسپند دود کردن و درود فرستادن بر پیامبر و ائمه اطهار (ع) آغاز می‌شود همچنین در مدت تکان دادن و جمع کردن عناب، ضمن خواندن دوبیتی‌های محلی حرف دل خود را به نشانه شادمانی و شکرگزاری از خالق روزی رسان، بازگو می‌کنند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: در تمامی مراحل جمع آوری عناب حضور زن‌ها و بچه‌ها که یارو یاور خانواده در امور کشاورزی هستند محسوس است.