سل یک بیماری عفونی واگیر است که در اثر میکروبی میلهای شکل به نام باسیل سل ایجاد میشود. این بیماری میتواند به هر قسمتی از بدن انسان مانند استخوانها، مفاصل، مغز، کلیه، پوست و … حمله و آنها را گرفتار کند، اما به دلیل نیاز و علاقه زیاد این میکروب به اکسیژن، در ۸۰ درصد موارد ریهها را هدف حمله خود قرار میدهد.
راه اصلی انتقال باسیل سل از طریق هوا و تنفس است و چون انسان به نفس کشیدن زنده است، پس هر کسی میتواند این باسیل را از طریق تنفس دریافت کرده و به بیماری سل مبتلا شود.
هنگام عطسه، سرفه، حرف زدن و حتی خندیدن توسط بیمار مبتلا به سل ریوی، قطراتی ریز حاوی میکروب سل در هوا پراکنده میشوند که میتوانند به مدت چند ساعت در هوا به حالت معلق باقی بمانند. اگر فردی سالم، در هوای آلوده به این قطرات ریز تنفس کند، میکروب سل وارد ریههای او خواهد شد. با این حال برای انتقال بیماری، تماس طولانی و نزدیک با بیمار لازم است.
بیماری سل در محیطهای شلوغ، کوچک، بدون تهویه مناسب، کم نور و مرطوب بیشتر انتقال مییابد. میکروب سل توسط حشرات، خون، ظروف غذا خوری، لباس و ملحفه منتقل نمیشود و همه انواع سل قابل انتقال به دیگران نیستند یا حداقل قابلیت انتقال کمتری دارند؛ افراد مبتلا به سل ریوی که در آزمایش میکروسکوپی خلط آنان، میکروب سل مشاهده می شود و در اصطلاح مبتلا به (سل ریوی مسری) هستند، عفونتزا محسوب میشوند؛ زیرا با هر عطسه یا سرفه تعداد زیادی میکروب را در هوا پراکنده کرده و میتوانند باعث انتقال بیماری به دیگران شوند. هر فرد مبتلا به سل ریوی مسری در صورت عدم درمان میتواند سالانه به طور متوسط میکروب بیماری را به ۱۰ تا ۱۵ فرد سالم انتقال دهد.
اگر چه سل یک بیماری با عامل شناخته شده و اپیدمیولوژی مشخص است و اگرچه اصول درمان آن از حدود ۶۰ سال قبل شناخته شده و بیش از یک ربع قرن است که رژیم درمان کوتاه مدت برای آن به کار میرود، اما بخشی از بیماران مبتلا به سل هنوز در بسیاری از نقاط جهان و از جمله کشور ما تشخیص داده نشده و یا تحت درمان مناسب قرار نمیگیرند.
متاسفانه در حال حاضر شاهد آن هستیم که در نتیجه همین کاستیها و همزمان با افزایش موارد مبتلا به ویروس ایدز، زمینه پیدایش و انتشار باسیلهای سل مقاوم به چند دارو (Multi-Drug Resistant TB=MDR-TB) فراهم شده است.
بنابر اعلام دفتر مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۱ از کل موارد مبتلا به سل در کشور، ۵۶ درصد موارد مَرد و ۲۲.۸ درصد موارد غیرایرانی بودند. همچنین تعداد کل موارد مبتلا به سل شناسایی شده در سال ۱۴۰۱ در کشور ۷۲۹۹ نفر بوده که از این تعداد ۳۹۴۵ نفر ( ۴.۶ در هر یکصد هزار نفر جمعیت) مبتلا به سل ریوی اسمیر مثبت بودهاند.
از طرفی بررسی بروز سل از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ در کشور نشان دهنده روند کاهشی در بروز گزارش شده سل است؛ بطوری که میزان بروز گزارش شده کل موارد سل از ۱۰.۵ در 100هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۷، به ۸.۵ در 100هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۱ رسیده است. این آهنگ کاهشی در کلیه اشکال سل اعم از بروز سل ریه اسمیر مثبت، اسمیر منفی و نامشخص و خارج ریه مشاهده میشود.
لازم به ذکر است که افت بیماریابی سل در کشور در بازه زمانی سال ۱۳۹۹ مشهود است که این موضوع هم به دلیل پاندمی کووید۱۹ در جهان است. بدیهی است عواملی نظیر معطوف شدن حداکثر توجه سیستم به کووید، اعمال فاصله گذاری فیزیکی، خستگی نیروی انسانی، تشابه علائم تنفسی سل و کرونا، دلایل مهم دیگری هستند که سبب تشدید تاثیر منفی پاندمی کووید بر شناسایی و درمان به موقع سل در مقایسه با سایر بیماریهای واگیر بوده است.
خوشبختانه از سال ۱۴۰۱ این روند کاهشی تشخیص موارد ناشی از همهگیری کرونا به طور نسبی درحال جبران است. میانه سنی بیماری در سال ۱۴۰۱ برای کل موارد سل و موارد سل ریوی اسمیر مثبت به ترتیب ۵۳ و ۵۵ سال بوده است. در خصوص تعداد موارد مشکوک بیماریابی شده، در سال ۱۴۰۱ تعداد بیماران مشکوک به سل بررسی شده کشور، که برایشان نمونه خلط جهت بیماریابی تهیه شده است، ۱۹۵ هزار و ۵۴۶ نفر (۲.۳ نفر به ازای هر هزار نفر جمعیت) بوده است.
